Un estudo alerta sobre calidade do aire en Galicia: Urxen medidas na Coruña, Santiago e Vigo
A Coordinadora en Defensa da Bicicleta ConBici informou que a calidade do aire en 16 cidades españolas non cumpre cos estándares recomendados, segundo os achados do seu proxecto de ciencia cidadá "Cicling with Clean Air” (CWCA). En total, estudáronse 18 cidades españolas, das cales só dúas poderíanse considerar pouco contaminadas, Las Palmas de Gran Canaria e Burgos.
O proxecto comezou en 12 cidades en 2022 e ampliou ata as 18 cidades en 2023, participando entre elas tres galegas, Vigo, Santiago de Compostela e A Coruña. Os achados mostran cifras preocupantes: rexistráronse 9.484.951 medidas de partículas PM2.5 en total, cunha media xeral de 9,2 g/m3. Estes niveis están por encima das recomendacións de calidade do aire da OMS.
O informe destaca que só en 8 das 18 cidades cumpríronse as recomendacións da OMS na metade das medicións realizadas, a pesar da variación ao longo do día, con concentracións máis altas de partículas entre as 7 e as 9 da mañá. Estas cidades son As Palmas, Burgos, Albacete, A Coruña, Valladolid, Santiago e Vigo.
En cambio, ao ver as medidas da lexislación española vixente (Directiva 2008/50/CE e o RD 102/2011), observamos que todas as cidades están moi próximas ao cumprimento do valor límite dos 25 μg/m3. Con todo, tal e como afirman no estudo, estes límites legais non foron actualizados en función dos datos científicos dispoñibles sobre os contaminantes e os seus efectos na saúde humana desde a Directiva 2008/50/CE.
Finalmente, ao comparar os resultados co valor límite proposto pola Directiva para a media anual de PM2,5, que é de 10 g/m3, pódese ver que todas as cidades cumpriron co límite legal en máis do 62 % das veces que se mediu.
O estudo durou dous anos e requiriu a participación activa dun grupo de voluntarios con medidores portátiles. Estas persoas, a maioría das cales eran membros de grupos locais que fomentan o uso da bicicleta ou persoas que o fan nas súas cidades, pedalearon durante 3.969 horas, percorrendo as rúas de 16 cidades españolas e recompilando datos precisos sobre a calidade do aire en tempo real.
Cycling with Clean Air utilizou medidas xeorreferenciadas da concentración de PM2.5 (g/m3). Cada vez que unha persoa voluntaria inicia un percorrido en bicicleta para o proxecto, empézanse a gravar datos e envíanse a unha plataforma de datos abertos ao final do percorrido. Os seguintes elementos inclúense en cada percorrido ou sesión de medición: usuario, descrición, tempo, posición e concentración PM2.5.
Toda esta información está gardada nunha plataforma de datos abertas, á que calquera persoa pode acceder. O voluntariado rexistrou 1.977 horas en 2022 e 1.992 horas en 2023. Das horas rexistradas o pasado ano, 56 equivalen á cidade galega da Coruña, 34 a Santiago de Compostela e 45 a Vigo.
Desde o inicio do proxecto ata o 31 de outubro de 2023, obtivéronse 9.484.951 medidas de PM2.5, o que equivale a 5.458 percorridos en bicicleta realizados por voluntarios que miden nos seus percorridos habituais pola cidade.
Segundo a análise do estado de definición e implementación de ZBE realizado no marco do proxecto, son moi poucas as cidades que iniciaron o proceso e implementaron medidas; con todo, producíronse cambios nas cidades con respecto á mobilidade sostible, e espérase que a medida en que se implementen máis accións ZBE, os niveis de contaminación por PM2.5 sigan diminuíndo. Medíronse concentracións de PM2,5 en diferentes condicións meteorolóxicas e de emisión durante os dous anos do proxecto. Neles inclúese a intensidade do tráfico (emisión), o clima e a zona da cidade onde nos atopamos determinan os niveis de inmisión dunha cidade.
Estudo das cidades galegas: A Coruña
Segundo o proxecto, a concentración media de PM2.5 na Coruña entre o 01/01/22 e o 31/10/23 foi de 6,2 g/m3. A media anual de PM2.5 recomendada pola OMS é de 5 g/m3, moi por baixo do valor de 10 g/m3 establecido pola proposta da Directiva do Parlamento Europeo e do Consello sobre a calidade do aire ambiente e unha atmosfera máis limpa en Europa, e por baixo do límite de 25 g/m3 establecido polas regulacións vixentes, Directiva 2008/50/CE e RD 102/2011.
Tal e como se mostra na análise estatística realizada, o 58,15% das medidas realizadas na Coruña en 2023 atópanse entre 0 e 5 g/m3, mentres que o 20,65% atópanse entre 5 e 10 g/m3. O 12,58 % situáronse entre 10 e 15 g/m3, mentres que o 7,81 % superaron os 15 g/m3.
Debido a que se achegaron moi poucas medidas nas franxas horarias de 7:00 a 10:00 e de 18:00 a 21:00, non se puido lograr o valor medio das medidas de PM2.5. Nas horas centrais do día, o PM2,5 media é de 6,3 g/m3.
Na actualidade, o proxecto Cycling with Clean Air afirma que non hai suficientes medidas na Coruña para difundir os resultados e crear mapas de contaminación que revelen o progreso das ZBE na mellora da calidade do aire. Polo que recomenda que o voluntariado intensifique as medidas durante o primeiro semestre de 2024.
Santiago de Compostela
En Santiago de Compostela, a concentración media de PM2.5 foi de 6,6 g/m3 entre o 01/01/23 e o 31/10/23. Estando así por encima da media recomendada pola OMS e debaixo dos 10 g/m3 establecidos pola proposta da Directiva do Parlamento Europeo e do Consello sobre a calidade do aire ambiente e unha atmosfera máis limpa en Europa e os 25 g/m3 establecidos polas regulacións vixentes, Directiva 2008/50/CE e RD 102/2011.
O valor medio das medidas de PM2.5 por franxas horarias mostra que entre as 07:00 e as 09:00 horas, durante o período do día con maior intensidade de tráfico, rexístranse os niveis máis altos de contaminación por PM2.5. O período de 18:00 a 20:00 horas segue sendo o máis contaminado.
Segundo a análise estatística, o 56,4 % das medidas tomadas en Santiago de Compostela atópanse entre 0 e 5 g/m3; mentres que o 25,5 % atópase entre 6 e 10 g/m3. O 8% atopouse entre 10 e 15 g/m3; o 10.2 % restante superou os 15 g/m3.
Para reducir as emisións, proponse enfocarse nos lugares da cidade con maior nivel de contaminación para establecer medidas específicas como a mobilidade ciclista, peonil, o transporte público ou de mercadorías, a renaturalización, entre outras.
Vigo
Entre o 01/01/22 e o 31/10/23, a concentración de PM2.5 en VIGO foi de 7,2 g/m3 de media. Estando por encima da media da OMS e por baixo da proposta da Directiva do Parlamento Europeo e do Consello sobre a calidade do aire ambiente e unha atmosfera máis limpa en Europa, que é de 10 g/m3, e a Directiva 2008/50/EC actualmente en vigor, que é de 25 g/m3, que foi trasladada ao ordenamento xurídico español coa RD 102/2011.
O valor medio das medidas de PM2.5 por franxas horarias indica que os niveis máis altos de contaminación por PM2.5 prodúcense durante a noite e entre as 07:00 e as 10:00 horas, durante o período do día no que hai máis tráfico.
Segundo a análise estatística realizada, o 54% das medidas realizadas en Vigo en 2023 estaban entre 0-5 g/m3; o 27,9 % estaban entre 5-10 g/m3; o 8,2 % estaban entre 10–15 g/m3 e o 9,9 % restante superaron os 15 g/m3.
O proxecto propón utilizar unha plataforma de datos abertos para identificar os puntos da cidade con niveis máis altos de contaminación e contrastalos coas medidas de redución de emisións que se están realizando ou están previsto comezar en 2024, como a mobilidade ciclista, peonil, de transporte público ou de mercadorías, renaturalización etc.