AS PRAIAS, ESPAZOS “ARTIFICIALIZADOS”
As praias son espazos naturais que cada ano vense alterados coa chegada do verán e dos bañistas. Este uso intensivo das praias levou a un cambio na forma en que se manexan, pasando dun ecosistema natural “ocasionalmente ocupado” a ser un espazo dedicado ao consumo humano, sendo esta a prioridade: chiringuitos na mesma area, privatización de areais, limpeza intensiva, cementado e colocación de infraestruturas... As praias son cruciais para a alimentación de vertebrados superiores como os peixes, así como para a nidificación e conservación de aves... é por iso que se debe facer un bo uso destas xa que, aínda coas grandes ocupacións durante os tempos vacacionais, esta pode ser un lugar sostible á vez que compatible coas actividades estivais. Só fan falta pequenos cambios por parte tanto das administracións como da cidadanía para conseguilo: en materia de residuos, a mobilidade, o uso de plásticos ou a elección de cremas solares.
Praias sostibles
Para acadar a sustentabilidade dos areais é primordial que a auga este limpa, que non haxan vertidos de augas residuais xa que poden afectar gravemente ao ecosistema e á saúde das persoas. Isto ten solución a través de sistemas de saneamento correctos, así como a implementación de medidas complementarias como a redución do caudal da auga a depurar ou ampliando e respectando as zonas de inundación naturais.
Isto vai da man cunha correcta xestión de residuos. Restrinxir a limpeza mecánica das praias, introducindo a limpeza manual das mesmas ou a retirada de papeleiras das praias son medidas necesarias para un adecuado funcionamento do tratamento de residuos. Sería tamén imprescindible a recolocación dos contedores de lixo nos accesos das praias e que, do mesmo xeito, dispóñase á cidadanía dos diferentes tipos para a correcta reciclaxe de residuos, en vez dos amarelos ou laranxas que hai actualmente. Para iso, habería que actualizar as ordenanzas municipais para poder incluír medidas obrigatorias de prevención de plásticos dun só uso nos chiringuitos como vasos, botellas, cubertos, pratos, monodosis, etc. Do mesmo xeito, de cara á eliminación de residuos das praias, tamén sería indispensable a prohibición do tabaco xa que así se reduciría unha das maiores fontes de residuos das praias, as cabichas, ao mesmo tempo que estarían libres de fume.
Outro cambio importante é actual na mobilidade dos usuarios e os accesos acoutados. Para garantir a preservación das zonas dunares, barreiras litorais e outros elementos, deberíanse habilitar pasarelas perfectamente delimitadas para permitir o acceso ás praias e dirixir o fluxo de usuarios. Así como tamén sería imprescindible restrinxir os camiños de acceso de automóbiles e substituílos por carrís peonís e corredores para bicicletas, habilitar estacionamentos para bicicletas, eliminar os aparcamentos incontrolados e pechar os aparcamentos, promovendo e fomentando alternativas de transporte público. Ir á praia camiñando ou en bicicleta, ademais de evitar o sedentarismo, tamén son dúas maneiras ecolóxicas e económicas de desprazarse.
Os concellos deberían considerar a eliminación das duchas das praias. Este servizo xera un malgaste excesivo de auga, ten un impacto negativo na biodiversidade e require o uso de infraestruturas como tubaxes que degradan as zonas altas das praias, como os cordóns dunares.
Pero para que estas medidas síganse de forma adecuada, ten que haber unha plabnificación institucional (concellos) e incidir na concienciación ambiental primeiro. É necesario crear carteis para que a cidadanía entenda as razóns detrás das medidas ambientais que se implementen, así como letreiros que mostren os diversos ecotonos que compoñen as praias e a diversidade biolóxica que as habita. Ademais, os traballadores responsables da seguridade, a limpeza e a xestión das praias, así como os usuarios das praias, deberían recibir capacitación sobre as funcións das praias como ecosistemas e a súa xestión sostible.
É fundamental involucrar ás comunidades (centros escolares, asociacións de veciños, etc.) no desenvolvemento de campañas de concienciación, xa sexa para traballar xuntos na caracterización da biodiversidade, a creación de carteis ou o seguimento das medidas ambientais.
Hábitos sostibles para o cidadán
A pesar de que a poboación está máis sensibilizada con respecto á reciclaxe e ao coidado do medio ambiente, aínda hai moito traballo por facer na preservación dos ecosistemas, e isto non está só na man das administracións, senón tamén dos cidadáns. E só fan falta uns pequenos cambios nos hábitos das persoas.
Estímase que máis de 150 millóns de toneladas de plástico atópanse nos océanos, polo que é esencial que os cidadáns, coñezan a importancia de coidar e preservar o litoral. Para empezar, as cabichas de tabaco seguen sendo un dos grandes contaminantes presentes nas nosas praias, o 30,6% dos residuos que se atopan nas areas das praias son cabichas, segundo un estudo do Instituto de Ciencia e Tecnoloxía Ambientais da Universidade Autónoma de Barcelona (ICTA-UAB). Levar o teu propio cinceiro á praia ou non fumar nelas pode ter un gran impacto positivo no ecosistema, cada cabicha pode contaminar ata dez litros de auga e os seus efectos desaparecen en varios anos.
Tamén se pode levar a cabo o que en Suecia denominaron o “plogging”, un exercicio beneficioso para o coidado do medio ambiente. Esta práctica, que cada vez ten máis adeptos, consiste en recoller plásticos e refugallos durante un traxecto determinado mentres que se realiza deporte ao aire libre, como correr, algo que se podería levar a cabo mentres se pasea pola praia. O exercicio físico permite mellorar a saúde ademais ten un impacto positivo no medio ambiente.
Outro hábito para adoptar é a redución dos plásticos dun só uso cando se vai á praia. Calcúlase que entre 4,8 e 12,7 millóns de toneladas de plástico chegan aos océanos cada ano, segundo datos do Servizo de Estudos do Parlamento Europeo. Recoméndase evitar os cubertos, os paquetes e os envoltorios de plástico, as botellas e os produtos sanitarios como toallas, entre outros moitos, podendo ser substituídos por alternativas máis sostibles e respectuosas co medio ambiente.
Para a recollida (selectiva por suposto) do lixo nas praias o ideal sería que cada cidadán regresase á súa casa (ou aos contedores da súa rúa de residencia), cos residuos que xerou no areal... pero como mal menor (e ante o incumprimento xeneralizado deste principio) convén situar, polos concellos, na contorna colectores con tapa e de pequeno volume, incluso equipados con sistemas de retracción de tapa, en lugar de “papeleiras abertas”. O vento, as aves, sobre todo as gaivotas, a falta de recollida sistemática... contribúen a que milleiros de artigos plásticos voen deste tipo de colectores situados nas praias, paseos marítimos e arredores e acaben no mar.
Cremas solares
Ademais destes hábitos sostibles, hai un que é crucial e pouco coñecido pola cidadanía, a correcta elección de cremas solares. Recentemente saíron estudos que indican que algunhas marcas de cremas solares conteñen disruptores endócrinos, “produtos químicos ou mesturas químicas, que interferen coa función hormonal normal". Isto pode afectar á fertilidade, aumentar a incidencia de cancro (ovario, útero, mama etc.) ou alterar a función tiroidea, así como danar os ecosistemas mariños.
Desde a OCU alertouse sobre as cremas solares que conteñen especificamente dúas dos máis habituais octocrylene e homosalate, substancias sinaladas como potenciais disruptores endócrinos. Os produtos analizados destínanse tanto para adultos como para nenos e conteñen SPF 30 ou SPF 50. Agora ben, convén analizar detidamente todo isto:
A OCU cualifica o Octocrylene como "sospeitoso de ser un disruptor endócrino" e, de feito, alude ao Comité Científico de Seguridade dos Consumidores da Comisión Europea (SCCS) que prohibiu o seu uso se as concentracións en cremas solares superan o 10%. O Homosalate tamén foi referido como "sospeitoso", e actualmente non hai datos que digan que é seguro, aínda que a OCU especifica que, segundo o SCCS, o seu uso "en cosmética facial sen propelente" e nunha concentración máxima do 7,34% non está actualmente prohibida.
Doutra banda, o Consello Danés de Consumidores Taenk realizou un estudo para investigar os compoñentes das cremas de sol do mercado en busca de fragrancias tóxicas, disruptores endócrinos ou perfumes que poidan causar alerxias á persoa que as aplica. Descubriu que a exposición total a disruptores endócrinos dunha variedade de fontes, desde os protectores solares e outros cosméticos ata os alimentos, é o problema, non un só protector solar con substancias que alteran as hormonas. O efecto combinado de varias substancias pode ser máis forte que o de cada unha por separado, coñecendose como efecto cóctel ou sinerxia.
Das 52 cremas de sol examinadas, 20 foron suspendidas debido á presenza de disruptores endócrinos, alérgenos ou perfumes, o que lles deu a peor puntuación, o matraz C. Isto indícanos que, aínda que hai algunhas que son moi daniñas tanto para a nosa saúde como para o medio, a gran maioría non o son, polo que hai que revisar a composición destas para comprar a adecuada.
Demostrouse que as cremas de sol teñen un impacto nos ecosistemas. Os protectores solares foron prohibidos en Hawái fai seis anos por causar dano aos arrecifes de coral. Moitas praias en España recibiron unha "Bandeira Negra" debido á contaminación química causada polos bañistas que deixaron restos dos seus protectores solares tóxicos na auga. Alterar o funcionamento do noso medio ambiente ten consecuencias, reverter a situación ou paliar os seus efectos é posible en moitos casos, pero máis difícil será canto máis tempo pase.
Bandeiras azuis
Desde hai varios anos a Asociación de Educación Ambiental e do Consumidor (ADEAC), tamén calificado como “chiringuito comercial” por moitos, encárgase de designar as bandeiras azuis ás praias españolas, as cales son tamén promovidas por un conxunto de asociacións privadas ligadas ás empresas turísticas, para indicar á poboación cales son as praias máis adecuadas ás que ir. Non deixa de ser unha iniciativa privada con criterios comerciais, sen respaldo institucional, científico nin técnico por parte da Unión Europea. Para a designación, a asociación baséase nos equipamentos dos que consten as praias, así como dos seus accesos e servizos, e, teoricamente deben ter en conta requisitos ambientais, aínda que adoitan contar unicamente coa información enviada polos concellos.
Entre as medidas para conseguir unha bandeira azul requírese, por exemplo, que se cumpra a normativa actual sobre a regulación territorial do litoral. Sen embargo hai praias como a Barrosa que, a pesar de que o desenvolvemento urbanístico próximo a praias como a Barrosa (O Grove) violou a lei de Costas e causou a destrución de ecosistemas naturais e especies protexidas, e recibiu a bandeira azul. A eliminación das augas residuais é outro requisito esencial, con todo, a praia de Regra-Camarón-A-lagoa (Chipiona) recibiu tamén a bandeira, aínda que todas as augas residuais deste municipio son vertidas sen depurar por un emisario deteriorado que sae desde esta mesma praia.
En cambio, hai concellos como o do Grove que se negaron a participar na asignación das bandeiras azuis da ADEAC. O seu alcalde, José Antonio Cacabelos, considera que as 21 praias que hai no concello “non as necesita” xa que nese territorio existen zonas de baño de alto nivel e unha calidade da auga "excelente" tanto con elas como sen elas. O alcalde insiste en que esta situación “vén reafirmar a decidida aposta do noso concello por ofertar unha proposta de praias e enclaves naturais privilexiados baseada na excelencia”. Un centenar de praias e calas do municipio foron examinadas polo Sergas e foron determinadas como de "excelente", é dicir, o máximo nivel posible no que se refire ao estado das augas, sendo avalando como “destino turístico de calidade”.
A certificación da calidade da auga, por parte das autoridades sanitarias de cada comunidade autónoma, debe ser o principal valor a ter en conta á hora de valorar a calidade dunha praia, xunto coas prácticas sostibles na xestión do areal.
Bandeiras Negras
Organizacións ecoloxistas como Ecoloxistas en Acción crearon as “Bandeiras Negras, informes para mostrar á poboación a realidade das praias españolas, ás que estes realizan inspeccións sobre o terreo e analizan minuciosamente. Este ano seis praias galegas recibiron este distintivo por mala xestión ambiental ou contaminación nas zonas costeiras.
Na provincia de Pontevedra, tanto a ría de Aldán como as de Arousa e Pontevedra véronse afectadas, a primeira debido á contaminación causada polo mal funcionamento dos bombeos, o cal causou verteduras frecuentes ao mar, mentres que as outras dúas son debido á mala xestión ambiental pola contaminación das industrias celulosas de ENCE e Altri.
Doutra banda, na provincia da Coruña, a ría de Muros-Noia e a de Ortigueira pola mala administración. A organización ecoloxista denuncia que as verteduras de metais pesados nas zonas costeiras de Touro, San Finx e Landoi están a xerar "impactos duradeiros e graves". No municipio das Somozas, os regachos de Pereiro e Ramisqueira tamén foron marcados co distintivo debido á contaminación causada polas verteduras que xurdiron despois da extinción dun incendio nunha das instalacións da planta de residuos de Sogarisa. Finalmente, na provincia de Lugo, en Xove, a Factoría de Alcoa, pola contaminación da vertedura de residuos perigosos na "balsa de lodos vermellos".