Altri, as claves
A empresa portuguesa Altri estaba en trámites para construír unha fábrica de fibra téxtil no municipio lucense Palas de Rei, na comarca de Ulloa logo de “seducir” ao goberno Feijóo das bondades ambientais do proxecto e que este o convertera en “proxecto tractor”. Este gran proxecto, chamado agora GAMA, sería, segundo esta compañía, “unha iniciativa pioneira a nivel mundial que situará a Galicia na vangarda dunha nova industria baseada na sustentabilidade, a innovación e a mellora continua” para obter fibras téxtiles, que contaría cun investimento inicial de 900 millóns de euros... o novidoso era precisamente a orientación exclusiva a un produto de gran demanda e potencialmente candidato a fondos europeos pola súa aportación ambiental.
O obxectivo era alcanzar as 200.000 toneladas anuais de lyocell, un tecido de alta calidade a base de fibras de celulosa, unha alternativa sostible ás fibras artificiais de orixe fósil. Estes eran os valores iniciais do proxecto, pero, na actualidade, a empresa lusa recoñece que unha gran parte da produción vai ser celulosa. A vindeira semana remata o proceso de alegacións a un proxecto reformado e amplamente modificado, e a Xunta presentou á opinión pública a análise ambiental da planta industrial de gran tamaño que se planea establecer en Palas de Rei. Analizamos as claves do proxecto:
Quen é Altri?
Altri é unha empresa portuguesa especializada na produción e venta de pasta de celulosa. Esta compañía, a pesar de non operar como tal, está estruturada como entidade de tenencia de valores estranxeiros (ETVE), de tal forma que a propia empresa indica que se entende que esta debe ser vista como unha entidade holding industrial.
Os seus dous principais activos estranxeiros son unha fábrica de papel en Portugal e unha empresa de comercialización en Suíza. Ademais consta dunha sucursal en Galicia, que depende da empresa principal que se negocia en Lisboa, e que ten o control total de Celulose Beira Industrial (Celbi), unha fábrica de pasta de eucalipto situada nas proximidades de Figueira da Foz e cunha produción de 700.000 toneladas anuais. Esta fábrica foi un dos compradores tradicionais de madeira no monte galego. Altri Participations tamén posúe o control total de Altri Sales, unha empresa suíza especializada na prestación de servizos de comercialización de celulosa e que funciona como unha oficina de vendas para o mercado europeo.
Desde a súa sede en Pontevedra, a división de Altri Participations e Trading ten baixo o seu control máis de 400 millóns de activos pertencentes ao grupo. A Xunta declarou que a empresa é a que promove a fábrica de fibra téxtil, a pesar de establecer unha empresa específica chamada Greenfiber para o proxecto, na que o conselleiro delegado de Greenalia, Manuel García Pardo, un dos socios da iniciativa, é nomeado conselleiro e, a través da súa patrimonial Smarttia, controla ata un 25% do capital. A pesar da súa disposición para buscar colaboradores, a empresa portuguesa asegurou en todo momento que mantería unha participación de control sobre máis do 50% do proxecto.
Greenfiber fundouse en xuño de 2022 cun capital dun millón de euros e, desde setembro dese ano, Manuel García é conselleiro, comprometéndose a investir na empresa para a etapa inicial do proxecto. Entre xullo de 2022 e febreiro de 2023, ambos os socios, Altri e Smarttia, inxectaron máis de 13 millóns en Greenfiber nun lapso de sete meses. Segundo aparece na memoria do exercicio desde ano, Manuel García Pardo, realizou dúas doazóns: unha en novembro do 2022, coincidindo coa súa participación no proxecto, de 2,3 millóns de euros, e outra no febreiro de 2023, de 900.000 euros. En total, 3,2 millóns. O grupo luso inxectou 9,9 millóns en total, 7,1 millóns en xullo de 2022 e 2,7 millóns en 2023, a través da súa filial Biogama, que controla o 75% de Greenfiber.
En canto á planificación da fábrica, Greenfiber investiu 10,3 millóns de dólares, que se usou para elaborar o estudo de impacto ambiental, o plan de enxeñería, o plan de viabilidade económica e o plan de financiamento. Dentro deses gastos inclúense os terreos para a planta en Palas de Rei, os cales adquiriu a través dun alugueiro con opción de compra.
A entrada de Manuel García está a marcar o “cambio de chip” nas “relacións sociais” e políticas. GAMA (nome co que se refiren agora á planta, ben curioso para a Altri galega) está a ser impulsada agora dende dentro. Os acordos (pouco transparentes) indican que o patrón de Greenalia vai (é) ser o accionista de referencia e o “tractor” que no seu dia presentaron Feijóo e Conde. Só un non dos fondos Next Generation parece capaz de parar xa o proxecto na vila do agora lobista José Blanco (tamén volcado no avance do mesmo). A celulosa é agora a prioridade, a fibra téxtil pode esperar…
Tamaño
Espérase que séa un macro proxecto, non só pola súa importancia industrial, senón tamén polo seu tamaño, ocupando unha extensión dunhas 366 hectáreas. Esta ocuparía así dez veces máis que a celulosa de Pontevedra ou a de Asturias, sendo a máis grande construída na Península Ibérica.
Auga
A compañía declarou que necesitarán 46 millóns de litros de auga ao día para converter a madeira de eucalipto en pasta de celulosa para conseguir a fibra téxtil lyocell. Esta gran cantidade de auga equivalería ao consumo medio duns 350.000 habitantes, máis dos que hai en toda a provincia de Lugo. Ademais, espérase que a fábrica refugue ao día 30 millóns de litros de augas residuais tratadas tras a fabricación das fibras ao río Ulla.
Polo momento, o servizo territorial da zona hidrográfica de Galicia centro emitiu un anuncio no Diario Oficial de Galicia no que se anuncia o procedemento ambiental desta solicitude e que está aínda en análise. Advirten que é necesario modificar e adaptar a captación de augas a un modelo de conservación e sustentabilidade do medio hidrolóxico para evitar empeorar as condicións físicas, químicas, hidrolóxicas e sanitarias do río Ulla, sobre todo, onde engarzan as provincias de Lugo, A Coruña e Pontevedra, na cabeceira do encoro de Portodemouros, dedicado a produción de enerxía eléctrica, e que apenas é utilizado para subministración de auga para consumo humano.
Tal e como explica a plataforma Ulloa Viva, sería necesario que se realizase unha obra de captación de auga en augas abaixo do río Ulla, é dicir, na cabeceira do encoro de Portodemouros. O debate aquí é como se xestionará a auga e as obras que é necesario facer para acometer un bombeo de 46.000 metros cúbicos ao día, o cal sería un consumo de auga considerable. Doutra banda, son preocupantes os niveis de auga no encoro de Portodemouros. Hai temor entre a poboación de que sexan insuficientes e que, en épocas de seca, os agricultores, gandeiros e mesmo o consumo familiar poidan verse prexudicados.
Pola súa banda, o responsable do proxecto afirma que "a auga é o noso ben máis prezado", polo que se fixeron todos os esforzos técnicos necesarios para devolver o caudal obtido para o proceso de produción ao leito natural, augas arriba do punto de captación, mantendo así o balance hídrico da masa de auga. Isto garante a calidade da auga porque a auga que alimenta á planta e a que se devolve combínanse nun proceso circular.
Ángeles Vázquez, conselleira de Medio Ambiente, Territorio e Vivenda e vicepresidenta segunda da Xunta de Galicia, respondeu aos medios sobre as críticas pola cantidade de auga que se necesitará para levar a cabo esta actividade, recoñecendo que captará unha cantidade de auga do encoro de Portodemouros, pero afirmou que esta auga será "reutilizada".
Emprego
O obxectivo do proxecto Gama é xerar 1.500 empregos directos e un milleiro de empregos indirectos. Para iso, Altri necesitará obter fondos Next Generation a través do Plan de recuperación do Goberno central. Ademais, espérase que esta planta sexa unha “fonte de vitalidade” para unha rexión cunha poboación de pouco máis de 8.800 persoas, cuxa idade media é de 54 anos e que ten unhas 1.215 empresas, das cales o 93% teñen dous ou menos traballadores e ningunha supera o centenar, segundo os datos do IGE. Jaime López, secretario xeral da Confederación de Empresarios de Lugo, declarou que "é unha gran noticia para a nosa provincia".
Localización
A fábrica situaríase en Palas de Rei xunto á Zona de Especial Conservación da Serra do Carreón, pertencente á Rede Natura 2000.
Segundo a empresa lusa, optouse por este municipio debido aos "estritos criterios técnicos" cos que contaba. A localización estratéxica de Palas de Rei no centro de Galicia, o seu recurso hídrico, a conca do río Ulla, e a súa área dispoñible de 150 hectáreas que se poden ampliar a máis de 200. Así como tamén a súa orografía plana, o seu cumprimento coas normas ambientais, patrimoniais e urbanísticas, a súa dispoñibilidade de man de obra cualificada e as facilidades para obter materias primas desde o punto de vista loxístico, foron cruciais á hora de elixir a súa localización.
En canto aos recursos naturais, a dispoñibilidade está garantida debido á proximidade da fábrica ás plantacións de eucalipto no norte da Coruña e A Mariña. Altri calculou que a planta consumirá uns 1,2 millóns de metros cúbicos de eucalipto ao ano e, cando estea a pleno rendemento, podería chegar aos 2,4 millóns.
Ademais do gran consumo de auga que terá a próxima planta en Galicia, o proxecto de captación inclúe a construción dunha tubaxe de 12,5 quilómetros de longo que terá un impacto en gran parte dunha zona protexida pola Xunta e clasificada como Rede Natura 2000. No seu maior parte do percorrido, as dúas tubaxes de captación desde o encoro de Portodemouros e a de vertedura, que chega ao río Ulla, terán un ancho de ata 10 metros. Desta forma, os afectados non poderán plantar árbores nin arbustivos nesa área como resultado directo disto.
A Plataforma Ulloa Viva expresou a súa preocupación polo destino desas propiedades. A voceira do grupo afirma que cunha poboación tan pequena, a xente non lles prestará atención, e ademais os veciños non queren correr o risco de que a canalización pase por alí en calquera momento e dane o cultivo, polo que é probable que os gandeiros e agricultores abandonen a zona.
Este proxecto, estaba previsto que se situase noutro lugar, pero non se levou a outras zonas da provincia de Lugo onde era máis necesario o traballo e había máis cantidade de eucalipto, e onde tamén estaría resolto o problema da subministración da materia prima pero non a cuestión da auga, algo igualmente primordial para este negocio.
Os forestais ven a instalación como beneficiosa xa que aumenta a competencia para o eucalipto galego, que ata o de agora tiña un mercado limitado. As plantas de Ence en Pontevedra e a de Asturias, moito máis pequenas do que chegará a ser esta, son os principais destinos, con partidas menores nas plantas portuguesas de Altri e Navigator, así como para instalacións no resto da península, como en Zaragoza e País Vasco.
En cambio, desde o punto de vista ambiental, preocúpase que a crecente demanda poida xerar un aumento na superficie do eucalipto a través de plantacións ilegais "consentidas". É importante ter en conta que a lexislación actual prohibe a plantación de eucalipto en áreas agrícolas ou en substitución de árbores frondosas. Ademais, establécese unha restrición ata o ano 2025 que prohibe a substitución de piñeirais por eucalipto despois de cortalos.
Asociacións ecoloxistas como ADEGA cuestionaron a proposta da portuguesa Altri para construír unha fábrica de fibras téxtiles en Palas de Rei (Lugo), pola súa ocupación dun terreo que a Xunta xa propuxera para unha ampliación da Rede Natura 2000. Segundo a asociación ambiental, sería "paragóxico" que os fondos europeos solicitados por Altri para a planta de Pas utilizásense para "coartar a ampliación" da Rede Natura 2000.
O colectivo afirma que a ampliación levou a cabo en resposta á demanda da Comisión Europea de aumentar a representación de certos hábitats no Estado español, especialmente en Galicia. Ademais, critican á Xunta por negarse a ampliar eses espazos protexidos.
Un camiño de contradicións
Nos últimos días, representantes de Altri, Greenfiber e asistentes técnicos das empresas reuníronse con veciños e organizacións en Palas de Rei para dar explicacións, pero, máis que explicacións, estes atopáronse cunha serie de contradicións en relación á proposta do proxecto e o que finalmente será.
Para empezar, a finca Quinta onde se anunciou que estará situada a planta non está nin sequera comprada por Altri. Isto descubriuse a través do herdeiro da finca, que na reunión expuxo que non entendía porque saían as súas terras nun proxecto sen que ninguén falase con el. Ao que representante da empresa lusa declarou que ese paso aínda non o darán ata que conten co diñeiro das axudas públicas, vendendo así un feito que lonxe está de facerse realidade.
Descubriuse tamén que a cantidade de empregos directos e indirectos que a vicepresidenta da Xunta de Galicia, Ángeles Vázquez, anunciou hai unhas semanas non é real. A realidade é que serán 500 empregos directos e 2.000 indirectos, unhas cifras moi distintas ás anunciadas (1.500 directos e 1.000 indirectos).
Ademais, a empresa lusa anunciara que a planta se alimentará co sobrante de eucalipto producido en Galicia e este enviarase fóra da rexión, sen a necesidade de plantar máis. Pero, fontes do sector forestal confirman a falsedade do argumento, segundo o cal a nova factoría aproveitaría “un excedente” de eucalipto no noroeste peninsular.
Greenfiber manipula a realidade, cando invoca que a súa materia prima será excedente de produción de eucalipto en Galicia. Trátase dunha falsa exportación inexistente, xa que o eucalipto que sae de Galicia, faio desde A Mariña lucense con dirección á fábrica de ENCE en Navia en Asturias, ou das plantacións cuxos dereitos foron adquirindo a propia Altri e Navigator, tanto para cultivos propios coma para fornecer ás súas factorías. É unha gran falsidade a pretendida exportación non só iso, senón que, a través de portos como o de Ribadeo, Ence está a importar doutros lugares de España eucalipto, como demostra o recente embarrancamento dun cargueiro con este produto en a ría de Ribadeo. A empresa ampárase en que ao usar ese excedente non fará falta aumentar a eucaliptización, pero a realidade é que non é que queiran ser “bos co medioambiente” senón que non se pode aumentar, xa que a plantación de novos eucaliptos está prohibida por lei. Segundo informou Jacobo Feijóo de Unións Agrarias, a lei de montes prohibe que se planten eucaliptos en terras agrarias, nin en zonas da Rede Natura 2000, nin en chans forestais. Hai unha moratoria establecida, que será revisada o 31 de decembro de 2025, pola cal non é posible sequera facer un cambio de especie en chans forestais sen frondosa. “Xerouse unha gran alarma social e un gran descontento, van ter que facer un esforzo enorme para convencer á sociedade e demostrar, coas normativas europeas, que non hai unha posibilidade dunha eucaliptización”, afirma Jacobo Feijóo.
En canto á exportación de eucalipto, en Galicia chegouse a alcanzar unha produción de 6,2 millóns de metros cúbicos, sendo esta a especie maioritaria en España e estando gran parte na comunidade galega. Segundo informa Feijóo, preto do 65% desta cantidade vai para a pasta de papel, o 25% para taboleiros e o resto para usos menores como as bateas. Da porcentaxe de pasta de papel, gran parte vai parar a Ence, e gran parte do resto expórtase a Portugal, sobre todo a empresas como Navigator e Altri. Isto débese, entre outras cousas, aos incendios que houbo estes últimos anos en Portugal, sendo o eucalipto a especie con máis porcentaxe queimada, polo que tiveron problemas de autoabastecemento.
Outra das contradicións é a cantidade de pasta de celulosa que se vai a fabricar en comparación coa fibra téxtil lyocell, que era o por que de facer esta planta. Segundo explicou o técnico, unha tonelada de celulosa é o que necesitan para facer unha tonelada de lyocell, pero eles pretenden facer 400.000 toneladas de celulosa e 200.000 de lyocell. Desta forma, habería 200.000 toneladas de celulosa que non se usaría para a fibra téxtil pero que tampouco din o que pretenden facer con elas.
Así como tamén houbo controversia en canto ao tema da auga. “Din que a auga é boísima, polo que non entendemos como a devolven ao río e non a reutilizan ata que necesiten máis, quedando isto sen contestar”, dixo con gran desconcerto Marta Contá, voceira da Plataforma Ulloa Viva, ao finalizar a reunión. Supostamente, a auga que necesitan, unha vez usada será tratada e enviada de volta ao río, pero, tal e como expón Gontá, esta poderían reutilizála se tan ben tratada vai estar, usando así o menor auga posible. Con todo, non parece que vaian facelo pese a ser máis ecolóxico e consciente coa pouca auga que pode quedar nos meses de verán.
Eucaliptización
Para que unha planta deste calibre poida abastecerse durante anos, sería preciso facer unha eucaliptización da zona nun radio de 100km. Se ata agora a celulosa de Pontevedra era a maior compradora de eucalipto en Galicia, estariamos a dar introdución a unha compañía portuguesa que necesitaría grandes cantidades desta materia para producir a pasta de papel. Desta maneira, falariamos dunha área cunha gran biodiversidade e bosques autóctonos que, cando se constrúa a planta de Altri, atoparémonos con que, nunha área de aproximadamente 100 quilómetros á redonda, só cultivarase eucalipto. Pero, polo momento, no sería posible facela xa que non está permitida por lei, así que habería que ver como pensan abastecerse durante anos.
Aínda que o proxecto se vendía en Galicia dicindo que seriamos os grandes produtores de fibra téxtil, a realidade é que a maior parte irá destinada á celulosa, de tal forma que a fibra se queda coma un elemento testemuñal ou coma unha promesa futurible. O que se fará será introducir un segundo gran operador de celulosa en Galicia, e un terceiro gran operador de plantacións xunto con Navigator e Ence na península.
Unha empresa moi contaminante
Altri acumula en Portugal varias multas por contaminación. A máis controversia xerou ocorreu en xaneiro de 2018, o goberno luso mandou parar a actividade de Altri pola acumulación de ata 1 metro de alto de escuma nas inmediacións do río Tajo tras as verteduras de augas residuais supostamente “tratadas”.
A fábrica "bio" que presentaba Altri en Portugal converteuse nunha planta de celulosa soluble adicional que libera 30 millóns de litros de auga “tratada” diariamente a unha zona do río a 27 graos centígrados. Se continúan facendo o mesmo que en Portugal, suporá que a cantidade de cianobacterias que xa acosan o encoro de Portodemouros aumentará nalgunhas épocas do ano, o que podería causar danos ambientais na ría de Arousa, onde o Ulla desemboca e onde miles de familias viven do marisqueo e a pesca, agora preocupadas por esta nova ameaza ambiental. Se observamos as sancións impostas polas autoridades portuguesas a Altri debido aos efectos da súa actividade sobre o río Tajo, podemos ter unha idea do que podería suceder se se realizasen en Palas de Rei.
Esta fábrica precisaría ademais dunha cheminea duns 75 metros de altura pola que se botarían gases contaminantes como óxido de nitróxeno ou xofre. Isto tendo en conta que, a 2 quilómetros de onde se situará a fábrica, pasa o Camiño de Santiago, polo que afectaría en gran medida á gran cantidade de xente que pasa por aí cada día, así como tamén a poboación máis próxima.
Con todo, segundo o DOGA, “afeccións á Rede Natura 2000 son lindeiras e o lixeiro impacto exercido sobre esta considérase compatible. Pode alterar o ecosistema dos brezales europeos, pero dado que é un hábitat bastante común en Galicia, dita afección considérase asumible”. Polo que afectaría tamén a especies protexidas como a Santolina Melidensis, a Armeria merinoi e a leucanthemum gallaecicum.
Impacto na ría de Arousa
Hai unha gran preocupación por parte de confrarías de pescadores, organizacións de bateeiras e colectivos como a Plataforma para a Defensa da Ría de Arousa ante a posibilidade de que as verteduras da planta de celulosa contaminen o río Ulla, que desemboca na ría de Arousa. Debido a iso, este grupo de entidades expresaron o seu desacordo a través de varias alegacións.
No escrito faise fincapé nos perigos para a biodiversidade e a economía local, especialmente no que respecta á produción marisqueira. Estas preocupacións ven agravadas pola falta de claridade sobre os químicos utilizados e os sistemas de tratamento e depuración propostos, o que dificulta unha avaliación adecuada dos posibles impactos ambientais.
Destacouse tamén o gran volume de auga que a planta de celulosa requirirá, xa que pode afectar gravemente debido ao cambio climático e as secas cada vez máis frecuentes. Este uso adicional de auga podería aumentar a presión sobre os recursos hídricos locais e facer que a sustentabilidade da rexión sexa aínda máis comprometida.
A Plataforma para a Defensa da Ría de Arousa alerta sobre a posibilidade dunha deterioración adicional da calidade da auga e unha diminución do caudal do río Ulla, o que podería ter efectos devastadores para a ría de Arousa e a súa capacidade de rexeneración. Recálcase a importancia de considerar de maneira exhaustiva o funcionamento das concas hidrográficas e os efectos que poden ter os proxectos de tal envergadura.
Alta afectación na área gandeira
Outro dos lugares onde ven perigar o seu futuro económico e a súa biodiversidade é a comarca de Deza. A construción de esta fábrica podería ter consecuencias negativas importantes, aínda non avaliadas, para a importante produción láctea da zona, que é unha das principais do Estado, tendo en conta que pode chegar a haber un 100 mil vacas nun perímetro de 50 km. A presenza de fumes contaminantes podería ter un impacto na calidade dos pastos e forraxes que alimentan ao gando, o que afectaría á saúde destes animais e na produción de leite na comarca de Deza.
A emisión de gases altamente perigosos, como dióxido de cloro (usado para branquear), gases producidos por combustión como os sulfhídricos, óxidos de nitróxeno ou anhídrido sulfuroso, atópanse entre os procesos químicos que acompañan ao funcionamento deste tipo de industria. Todos teñen unha alta capacidade de transporte polo aire e depositarse en contornas próximas; así como tamén unha alta persistencia e entran nas cadeas tróficas a través das forraxes que alimentan ao gando, de tal forma que tamén vai afectar a produción de leite.
Coto de caza
O macroproxecto de Altri situaríase nun territorio que estaba en vías de ser un gran coto de caza privado, sendo o único existente en Galicia. Leandro Quintas, dono da Finca Río Seco, situada entre Melide e Palas de Rei, decidiu que a súa propiedade deixaría de ser usada como pasto para vacas leiteiras para convertela nun novo negocio, un coto de caza privado. A este coto, enfocado á caza menor (coellos, perdices, faisáns ou lebres), terían acceso ata doce cazadores por día tras pagar unha tarifa por xornada. Quintas chegou a facer toda a papelada necesaria para facer o cambio e inscribir este novo negocio, pero, finalmente, este non saíu adiante.. e o seu herdeiro e dono dos terreos afirma non saber nada formalmente das intención de compra ou negociación para levar adiante o proxecto.