Verán ao límite: Galicia fronte ao peso do turismo estacional
Cada ano, Galicia convértese nun dos principais refuxios vacacionais do norte peninsular. A súa combinación de praias naturais, clima suave, boa gastronomía e prezos máis accesibles que noutras comunidades consolidou o seu atractivo. Municipios como Sanxenxo, Fisterra, Cangas, Ares ou Bueu viven un auténtico aluvión humano desde mediados de xullo ata finais de agosto. Pero tras esa postal de sol e mar escóndese unha realidade incómoda: o turismo masivo, sen unha xestión planificada nin un financiamento adecuado, está a levar ao límite os recursos, os servizos públicos e as capacidades organizativas dos concellos.
Municipios desbordados
A escena repítese cada verán, pequenos municipios de entre 3.000 e 10.000 habitantes que, en apenas uns días, ven como a súa poboación duplícase, triplícase ou mesmo se sextuplica. En Ares, o padrón anual marca 6.156 veciños e no verán, alcánzanse os 18.000. Sanxenxo, epicentro turístico galego, chega a multiplicar por cinco os seus residentes. En Fisterra, a cifra de visitantes alcanza os 17.000, cuadriplicando aos seus 4.704 habitantes habituais. En Barreiros, pásase de 3.000 a máis de 18.000 persoas en agosto, e en Foz rózanse os 30.000.
Este incremento non é puntual nin anecdótico, senón que se trata dun fenómeno que cada ano repítese, intensifícase e, sobre todo, enfróntase a un paradoxo preocupante: aínda que os ingresos que xera o turismo son elevados para o conxunto do territorio, os municipios que o soportan non reciben unha compensación económica proporcional nin axuda suficiente para soportar o peso desa carga.
Auga ao límite: cortes, campañas de aforro e obras de emerxencia
Uno dos recursos máis afectados polo turismo é a auga. En Ares, as zonas altas han sufrido cortes de subministración, e para anticiparse ao colapso, o municipio tivo que construír un depósito de 3.400 metros cúbicos, cun investimento millonario sufragado entre Xunta, Deputación e concello. En Foz, o problema fíxose especialmente visible en 2023, cando o concello viuse obrigado a recomendar á poboación que non utilizase a auga da traída nin para consumo nin para cociñar, debido á sobre explotación dos mananciais. Doutra banda, en Barreiros, a traída atópase “ao límite” e o sistema de saneamento non dá abasto.
En Muros, a alcaldía optou por unha estratexia preventiva: campañas de concienciación cidadá sobre o uso responsable da auga e a duplicación da capacidade da rede en Esteiro. E en Bueu, aínda que polo momento a subministración garántese desde o Lérez, destináronse 115.000 euros a reforzar infraestruturas. Sen embargo, estes parches puntuais non cambian o feito de fondo, que o modelo actual de consumo turístico no verán esixe moito máis do que estas localidades poden proporcionar sen apoio.
Xestión de residuos insuficiente
A xestión de residuos é outro dos grandes desafíos estivais, o volume de lixo dispárase co turismo, a miúdo duplicando ou triplicando as cifras de calquera outro momento do ano. En Valdoviño e Sanxenxo, hase máis que duplicado a produción de residuos, en Baiona, Ares e Cabanas, o incremento é do 70%, e en Viveiro ou Poio alcanza o 40%.
Este aumento supón unha presión loxística para os sistemas de recollida, que obriga a ampliar horarios, aumentar quendas e contratar persoal adicional. En municipios como o de Valdoviño, os aparcamentos de auto caravanas xeran unha cantidade de residuos similar a un edificio de 20 plantas. Este tipo de turismo móbil, que crece ano tras ano, engade ademais complicacións como o baleirado irregular de depósitos ou o uso inadecuado de infraestruturas públicas.
Ares, por exemplo, tivo que contratar ata dez persoas só para limpeza de praias. E en Carnota, tan só trece persoas ocúpanse de manter limpa unha costa extensa e moi concorrida, incluíndo tarefas de mobilidade. Fisterra, pola súa banda, duplicou o número de recollidas diarias por motivos de salubridade.
Seguridade, tráfico, mobilidade: persoal insuficiente e caos viario
O aumento de poboación estacional non só desborda infraestruturas físicas, senón que tensiona ao máximo o tecido organizativo municipal. En Fisterra, con ata 17.000 persoas no verán, só hai dous policías locais reforzados por dous auxiliares e non existe un cuartel de Garda Civil. En Muros, o persoal viuse reducida á metade, con apenas tres axentes.
Carnota, con case 8.000 persoas no verán, tamén ten só tres policías locais, polo que reforzou Protección Civil. En Bueu, contratáronse sete auxiliares de policía con fondos propios. En Cangas, o problema é aínda máis grave: a pesar de alcanzar os 70.000 habitantes estacionais, o número de axentes non permite cubrir todo o territorio. Hai zonas nas que directamente non actúan por non consideralas da súa competencia.
O tráfico é outro punto crítico, xa que as localidades costeiras están a encherse de atascos, falta de aparcamento e condutas incívicas. En Fisterra, apárcase masivamente no porto por falta de alternativas. En Carnota, os accesos ás praias son un pescozo de botella diario e en Cangas, os veciños levan anos denunciando o descontrol en Aldán ou Barra. Esta situación está a facer que algúns municipios estuden a creación de aparcadoiros exclusivos para residentes.
Sanidade estacional desbordada
A sanidade pública non escapa ao desbordamento. En Cangas, o Sergas tivo que adaptar o funcionamento do centro de saúde: médicos e enfermeiros do Punto de Atención Continuada (PAC) ocuparanse de urxencias matinais, para que os sanitarios habituais poidan seguir coas súas cotas. É unha solución provisional ante a imposibilidade de reforzar permanentemente os persoais.
Noutros municipios, os usuarios quéixanse de listas de espera, saturación e dificultades para acceder a citas médicas. O modelo de atención está pensado para unha poboación estable, non para decenas de miles de persoas en rotación constante durante seis ou sete semanas.
Taxa turística: si ou non?
Unha queixa repítese nos despachos de alcaldías e concellerías é que os concellos están a pagar a factura do turismo sen ver un retorno económico directo. Os beneficios do turismo van cara á hostalería, hospedaxes e lecer, pero non se traducen en máis fondos para reforzar servizos básicos. O orzamento municipal ten que absorber sobre custos millonarios en lixo, auga, limpeza, seguridade ou sanidade sen recibir nin un euro adicional por cada turista que entra polas súas rúas. Algúns municipios, como Foz, expresaron abertamente a necesidade de crear unha taxa turística, pero outros non están seguros de que esa sexa a solución. Con todo, concellos como o de Bueu denuncian que nin sequera poden acceder a subvencións por non ter o status de “municipio de interese turístico”, a pesar de triplicar a súa poboación no verán.
Fronte a este escenario, cada vez son máis os concellos que reclaman mesas de diálogo coa Xunta e a Deputación para redefinir o modelo de turismo. A creación dunha taxa específica por visitante preséntase como unha medida que permitiría devolver parte do gasto aos municipios que o soportan. Non se trataría de encarecer de forma arbitraria as vacacións, senón de garantir que o turismo sexa sostible a longo prazo.
Algúns defenden tamén medidas de regulación como límites ao número de auto caravanas, control do alugueiro vacacional, campañas de concienciación ou sistemas de acceso a praias mediante reserva. Todo cun obxectivo, protexer non só ao residente, senón ao propio modelo turístico, que empeza a mostrar síntomas claros de esgotamento.
O turismo foi historicamente unha oportunidade para Galicia, pero sen un modelo ordenado e con financiamento xusto, pode converterse nunha ameaza á calidade de vida dos galegos e á sustentabilidade dos destinos máis emblemáticos. A solución non está en renunciar ao turismo, senón en ordenalo. En evitar que os concellos sigan mirando cara a outro lado, asumindo cada verán unha presión insostible.
O problema xa non é a chegada de turistas, senón a ausencia dun sistema que permita absorbelos sen colapsar. Galicia chegou ao momento en que debe elixir, ou regular o turismo, ou deixar que este acabe devorando os seus mellores destinos.