Galicia avanza cara á sustentabilidade: Cidades traballan a contra reloxo para cumprir coas normas das ZBE
En maio de 2021 publicouse a “Ley de Cambio Climático y Transición Energética” que estableceu que todos os municipios con máis de 50.000 habitantes deben ter unha Zona de Baixas Emisións (ZBE), afectando así a 149 municipios españois. En Galicia, son seis as cidades afectadas por esta restrición. Estas zonas limitan o uso de vehículos contaminantes e fomentan o uso de vehículos máis ecolóxicos. Isto tamén se aplica aos máis de 20.000 que superan os niveis máximos de contaminación.
As ZBE son áreas específicas dentro das cidades onde se impoñen restricións para o acceso, a circulación e o estacionamento de vehículos contaminantes co fin de reducir as emisións de gases de efecto invernadoiro e mellorar a calidade do aire.
O Goberno busca que as entidades locais establezan metas medibles e cuantificábeis para 2030 co fin de diminuír as emisións e gases de efecto invernadoiro. A pesar de que o seu obxectivo é establecer un parque de automóbiles e vehículos comerciais lixeiros sen emisións directas de dióxido de carbono nestas cidades para 2030, o seu obxectivo é establecer un parque de automóbiles e vehículos comerciais lixeiros en 2050.
A lei comezou a aplicarse o 1 de xaneiro de 2023, a partir de aí os municipios teñen un prazo de 18 meses para poñer en marcha as ZBE. Estas deben funcionar e complementarse con iniciativas como promover o transporte público e fomentar a mobilidade eléctrica tanto pública como privada.
Polo momento, as cidades que teñen en funcionamento as ZBE son Madrid, Barcelona, Córdoba, Pontevedra, A Coruña, Sevilla, Badalona, Rivas-Vaciamadrid, San Cugat do Vallés, Valencia e SantJoanDespí. Con todo, a maioría dos municipios aínda están a traballar para publicar o seu ZBE (que debía estar publicada antes de 2023) ou con plans para implementalas nos meses vindeiros.
Mentres que lugares como a área metropolitana de Barcelona, Valencia, Las Palmas de Gran Canaria, Salamanca e Vigo implementaron ou planean establecer un espazo extenso para combater a contaminación (con restricións limitadas tan só aos vehículos máis contaminantes), outras moitas cidades están a optar por crean zonas de mínimos que apenas afectarán a mobilidade contaminante. Estas últimas, ademais, inclúen zonas que xa eran peonís, non restrinxen o acceso dos vehículos máis contaminantes ou non realizan cambios de ningún tipo.
Os municipios tamén deben desenvolver un novo Plan de Mobilidade Urbana Sostible (PMUS) que se inclúa nas ordenanzas municipais. Ademais de establecer unha ZBE para o tráfico, este plan require a implementación doutras iniciativas para mellorar a calidade do aire nas cidades.
Segundo a normativa, as ZBE das cidades pódense identificar por un sinal vertical antes da entrada no tramo onde tamén figuran as etiquetas ambientais oficiais da DXT admitidas. Os vehículos sen etiqueta ambiental da DXT debido ás súas altas emisións non poderán transitar por todas estas zonas, e no futuro é posible que tamén se limite a circulación dos vehículos con etiquetas B e C da DXT, aínda que a decisión finalmente recae en cada concello que pode ampliar ou reducilas.
De tal forma que, conducir por unha ZBE cun coche non admitido na nova Leyde Tráfico, que entrou en vigor en marzo de 2022, está considerado unha infracción grave, o que implica unha sanción económica de 200 euros (100 por pronto pago), sen retirada de puntos.
Ditas etiquetas son:
Etiqueta 0: coches eléctricos (BEV), eléctricos de autonomía estendida (REEV), híbridos enchufables cunha autonomía de 40 km e os vehículos de pila de combustible.
Etiqueta Eco: vehículos híbridos enchufables que non poidan percorrer máis de 40 km en modo eléctrico, os híbridos non enchufables e os de gas natural.
Etiqueta C: turismos e furgoneta lixeiras de gasolina matriculados a partir de 2006 e os turismos e furgonetas diésel matriculados a partir de setembro de 2015.
Etiqueta B: turismos e furgonetas de gasolina a partir de xaneiro de 2001 ata 2005 incluído e as furgonetas e turismos diésel a partir de 2006 ata agosto de 2015.
Situación das cidades galegas
As grandes cidades galegas que teñen que implementar estas normas son Pontevedra, A Coruña, Vigo, Ourense, Lugo e Ferrol. Actualmente, tan só as dúas primeiras teñen posto en marcha as Zonas de Baixas Emisións, as demais están en trámites para a súa implantación rozando a data límite do 1 de xaneiro de 2024, salvo Ferrol que é unha das dezaoito cidades españolas que non iniciou ningún trámite ou non llo comunicou ao ministerio.
Pontevedra, a diferenza do resto de cidades, constituíra hai varios anos todo o ámbito urbano como Zona de Baixas Emisións. Debido a que a cidade cumpre cos límites de contaminación permitidos, o concello permite o acceso ás súas zonas de tráfico limitado a todos os vehículos, independentemente de se teñen ou non unha etiqueta ambiental da DXT. Ademais, para cumprimentar a lei, identificáronse algunhas áreas da cidade, como o centro urbano, O Burgo, Monte Porreiro e Estribela, como zonas de tráfico reducido.
Do mesmo xeito que en Pontevedra, na Coruña as ZBE xa están en funcionamento. A Cidade Vella e A Mariña son as zonas elixidas, con todo, non foi un gran cambio porque ambas estaban restrinxidas antes da sinalización excepto a residentes e transporte público, así como a vehículos que acceden a carga e descarga aos transportistas dentro do horario permitido (de 6:00 a 11:00).
No caso de Vigo, o Concello elaborou un plan para determinar as zonas que serán obxecto de restricións en función das emisións rexistradas e a densidade de tránsito, tal e como esixe a lei. O Concello de Vigo admitiu que a duración de dous anos desde a entrada en vigor da lei era demasiado "curta" para levar a cabo un cambio tan importante na cidade.
O Ministerio de Transportes aprobou unha subvención de 4.055.281,05 euros para a posta en marcha das ZBE en Vigo, que actualmente se atopa en proceso de licitación e aínda non foi adxudicada. Por tanto, espérase que este ano 2023 conclúa sen a implementación desta medida.
Os recursos estatais outorgados ao Concello destinaranse a monitorear os accesos e saídas de vehículos nas ZBE, o cal levará a cabo a través de cámaras de seguridade equipadas con algoritmos de Intelixencia Artificial para recoñecer as matrículas dos vehículos. As zonas elixidas son o centro da cidade, O Calvario, Bouzas e a contorna da Praza de Portugal.
As zonas delimitadas do centro da cidade son aquelas que están dentro do perímetro da rúa Cánovas del Castillo, García Olloqui, praza Compostela, rúa Colón, Magallanes, Gil, Rolda de Don Bosco, paseo de Granada, Cachamuíña, Falperra, un tramo de Pi e Margal, Llorente, Santa Marta, un tramo de Torrecedeira e Ricardo Portela.
As zonas do Calvario son aquelas situadas entreJenaro de la Fuente, Urzaiz e Gregorio Espino. En canto a Bouzas, a zona delimitada constitúe as rúas Paz Andrade, Eduardo Cabelo, Simancas, Camilo Veiga e a Avenida Atlántida. Finalmente, a contorna da Praza de Portugal, as rúas situadas no perímetro interior da rúa Uruguai, a rúa Arxentina, Cervantes, Urzaiz, Lepanto e Alfonso XII.
Pola súa banda, o Concello de Ourense asegura que non pode activar a zona de baixas emisións en 2023 porque nin a lexislación nin o proxecto técnico están terminados. Xa a principios deste ano, descartou que comezase pronto. O alcalde atrasou a posta en marcha desta zona para restrinxir a circulación de vehículos máis contaminantes no centro urbano ata polo menos 2024, con todo, aínda non se estableceu un plan concreto. Non se chegou a un acordo sobre a instalación das cámaras de control de accesos nin se levou a cabo unha licitación para a súa instalación.
O Concello só ten o estudo básico requirido da ZBE para a súa participación na convocatoria de subvencións do Goberno e pola que recibiu financiamento a través do Plan Next Generation. Grazas a devandito estudo coñécense as rúas que se verán afectadas por esta situación. Estas son todas as rúas do Casco Vello (actualmente restrinxidas), así como a contorna do parque de San Lázaro, incluíndo a rúa Bedoya ou parte de Curros Enríquez, parte da avenida de Buenos Aires e ValleInclán, ou a rúa Ramón Cabanillas, Xoán XXIII e cale Concello.
A cidade de Lugo é un caso similar xa que continúa en fase de estudo. Polo momento sábese que se vai a peonizar o 15% que queda do centro histórico da cidade, van ampliar as zonas de carga e descarga, e espérase que a zona entre o cuartel de San Fernando e a igrexa de San Froilán sexa completamente peonil, eliminando incluso a parada de autobús que queda no centro histórico.
O Concello anunciou ademais que unha vez que a ZBE estea en funcionamento e sexa coñecido quen pode acceder ao centro, haberá un sistema de lectores de matrículas que multará a aqueles que non teñan permiso de acceso. En canto ás zonas restrinxidas ao tráfico, só sábese que unha delas será o centro histórico xa que o concello non proporcionou máis datos sobre o asunto.
No caso de Ferrol, tanto o Partido Popular como o Bloque Nacionalista Galego opuxéronse ás ZBE no pleno do 30 de xuño de 2022 durante o mandato anterior, o que atrasou a implementación de medidas para mellorar a calidade do aire na cidade. O goberno de José Manuel Rey Varela implementou unha política urbanística nos primeiros 100 días do seu mandato que vai en contra da normativa europea. O alcalde popular anunciou ademais a reapertura do tránsito de vehículos nalgunhas rúas que se converteron en peonís no últimos catro anos, como a Terra e a Rubalcava. Ferrol súmase así ás dezaoito cidades de máis de 50.000 habitantes que se negan a implantar as ZBE, aínda sendo conscientes de que o Ministerio de Transición Ecolóxica e o Reto Democrático pode retirarlles os fondos europeos Next Generation.
Proyecto de Ley de MovilidadSostenible
En febreiro, o “Proyecto de Leyde MovilidadSostenible” será aprobado polo Goberno. A lei penalizará ás cidades que non prioricen a mobilidade sostible. O texto pasará polo Consello de Ministros por segunda vez, xa que foi unha das normas que quedaron á espera da tramitación parlamentaria debido ao adianto electoral de xullo pasado. O Ministro de Transportes e Mobilidade Sostible, Óscar Puentes, indica que a administración central "presentará o Proxecto tal e como se estaba en febreiro, como moi tarde". Ademais, advirte que "somos un dos poucos países da UE sen unha Lei de Mobilidade Sostible”.
Avisa tamén que, durante a tramitación da lei, pode haber algún cambio relacionado coa promoción e sanción das cidades que non cumpran cos plans de mobilidade sostible. En relación coa Lei de Cambio Climático, Puentes expuxo: "Temos un problema moi serio porque non hai un sistema de penalización". Na actualidade existe unha ameaza real de que eses fondos Next Generation sexan revertidos, "devolver 2.500 millóns sería un problema e se non cumprimos non recibiriamos máis fondos."
Aínda que recoñece que o Goberno carece de instrumentos normativos debido a que son propiedade dos concellos, si posúe recursos. Sinalou que os criterios obxectivos e numéricos que sustentan a mobilidade deben cambiarse. “Temos que ir a unha política de apoio ao transporte público baseado na calidade, máis frecuencias, máis liñas e unha mellor oferta”, explica.