Galicia asume as competencias do litoral: implicacións para a autonomía e os conflitos que esperta a transferencia
A xestión do litoral galego cambia de mans. Dende o pasado 1 de xullo, a Xunta de Galicia asumiu oficialmente as competencias sobre o dominio público marítimo-terrestre galego, ata o de agora xestionado polo Estado. Esta transferencia afecta a aspectos clave como a concesión de usos en praias e marismas, a vixilancia das zonas costeiras ou a tramitación de sancións. O traspaso, que se produce tras anos de negociacións e pronunciamentos xudiciais, abre un novo escenario político e administrativo, con implicacións tanto para o desenvolvemento autonómico como para a coordinación entre administracións na xestión dun espazo estratéxico.
Deste xeito, a Xunta xestiona directamente máis de 1,6 millóns de hectáreas de zona litoral, onde se concentra o 58 % da poboación galega, repartida en 86 concellos costeiros, sen precisar o informe preceptivo do Estado que si se require noutras comunidades como Cataluña, Andalucía ou Baleares. Galicia asume así a tramitación de autorizacións, concesións e actuacións vinculadas ao uso do litoral, desde instalacións temporais en praias ata intervencións en zonas de servidume de tránsito. Segundo informou a Xunta, o seu obxectivo é compatibilizar a protección ambiental co desenvolvemento económico, simplificando os procedementos e adaptándoos ás características do territorio.
Ademais, o Goberno galego puxo en marcha a plataforma dixital “Galicia litoral”, con acceso aos trámites administrativos e previsión de encontros con concellos e outras comunidades. Neste portal, as persoas usuarias dispoñen tanto da documentación como da sede electrónica necesaria para realizar solicitudes mediante un único trámite. Está previsto que nos vindeiros meses se celebren unha cimeira de concellos costeiros e outra de comunidades autónomas, co fin de compartir experiencias e avanzar cara a unha xestión máis eficiente do litoral.
O conflito polas competencias costeiras galegas comezou en xullo de 2023 coa aprobación no Parlamento galego dunha lei autonómica que outorgaba á Xunta a xestión do seu litoral. O Executivo central recorreu a norma ante o Tribunal Constitucional e perdeu, polo que o traspaso actual é a consecuencia directa daquela sentenza.
Entre as competencias transferidas atópanse as autorizacións de usos de tempada en praias e augas interiores, as autorizacións nas zonas de servidume de tránsito e de acceso ao mar, así como a vixilancia, tramitación e imposición de sancións nos casos en que corresponda á comunidade autónoma. O Estado, pola súa parte, mantén certas funcións, como a fixación dos cánones polo uso do dominio público marítimo-terrestre, o rescate de concesións cando haxa razóns de interese xeral ou a potestade sancionadora derivada das súas competencias exclusivas.
O acordo tamén establece mecanismos de cooperación entre ambas administracións en aspectos como a modificación de infraestruturas portuarias, obras de interese xeral e a emisión de informes desde o Ministerio para a Transición Ecolóxica sobre plans e normas de ordenación do litoral. O custo efectivo desta transferencia supera os 1,2 millóns de euros. A asunción destas competencias implica que a Xunta pasa a encargarse directamente de aspectos como a ordenación do espazo costeiro, a concesión de permisos para usos diversos e a protección medioambiental. Así, Galicia contará agora cunha maior capacidade para definir como se utiliza e conserva este espazo.
Este cambio altera a distribución competencial tradicional, na que o Estado mantiña a autoridade sobre a costa mesmo en comunidades cun alto nivel de autogoberno. No caso galego, o traspaso non supón un salto cualitativo absoluto, senón a continuación dun proceso descentralizador con precedentes noutras áreas. O que si cambia é a capacidade operativa: a administración autonómica poderá actuar sen depender da autorización estatal previa en cuestións clave.
A nivel práctico, a medida permite adoptar decisións de forma máis áxil desde o ámbito autonómico, o que podería supoñer unha mellora na eficacia da xestión. Porén, esta nova responsabilidade tamén esixirá unha adaptación organizativa na Xunta, tanto en recursos técnicos como humanos, para estar á altura das novas tarefas.
Sen embargo, o traspaso non estivo exento de controversias, xa que xerou certo malestar en sectores do Goberno central e doutras comunidades, que consideran que podería romperse a coherencia na protección ambiental do conxunto do litoral español. Algúns expertos alertan de que a diversidade de criterios autonómicos podería derivar nunha xestión desigual, especialmente nun momento de vulnerabilidade ecolóxica polos efectos do cambio climático e o aumento da presión urbanística.
Desde o punto de vista xurídico, tamén se formulan interrogantes. Aínda que Galicia teña capacidade para xestionar os usos do litoral, a lexislación básica na materia segue a ser estatal, polo que poderían xurdir conflitos de interpretación e coordinación sobre concesións, servidumes ou límites do dominio público. A experiencia noutras comunidades mostra que estes desacordos poden acabar nos tribunais se non hai vontade de cooperación efectiva.
Así mesmo, a medida espertou dúbidas entre organizacións ecoloxistas, que temen unha maior permisividade cara a actividades económicas ou inmobiliarias na costa. En comarcas como O Salnés ou A Mariña, onde a presión sobre o territorio é elevada, existe o temor de que os intereses locais acaben impoñéndose aos criterios de conservación. A Xunta insiste en que primará o equilibrio, pero a marxe de actuación e o contexto político fan prever tensións.
Pola súa parte, sectores tradicionais como o marisqueo ou a pesca artesanal tamén expresan as súas reservas. Temen que, baixo a nova normativa autonómica, se periodicen concesións a grandes empresas ou actividades turísticas en detrimento dos usos tradicionais, que foron fundamentais na configuración da paisaxe humana e económica do litoral galego.