Europa obriga, Vigo non responde: a fenda hídrica dunha cidade sen proxectos de reutilización
A Unión Europea esixe que todas as aglomeracións urbanas de máis de 50.000 habitantes dispoñan dun plan específico de reutilización da auga, con infraestruturas capaces de destinar caudais rexenerados a regas, baldeo de rúas, mantemento de zonas verdes ou procesos industriais. O obxectivo é claro: reducir a presión sobre a auga potable, mellorar a resiliencia fronte ás secas e avanzar cara a un modelo de xestión hídrica acorde co cambio climático. Esta obriga, incorporada ao dereito comunitario e reforzada pola regulación estatal en materia de reutilización, establece prazos e responsabilidades precisas para que os concellos se doten de sistemas alternativos ao consumo directo de auga tratada para usos non esenciais.
As normativas europeas clave nesta obriga son o Regulamento (UE) 2020/741, que establece requisitos para a reutilización da auga, e a Directiva (UE) 2024/3019 sobre tratamento de augas residuais urbanas, que fomenta a reutilización, especialmente en zonas de estrés hídrico. En España implementouse a través do Real Decreto 1085/2024, que obriga ás aglomeracións urbanas de máis de 50.000 habitantes a elaborar plans municipais de fomento da reutilización, xustificando o seu uso ou non uso de auga rexenerada.
Os concellos teñen a obrigación de planificar, construír e xestionar infraestruturas de saneamento (rede de sumidoiros e depuradoras) para tratar augas residuais e fomentar activamente a reutilización destas augas recicladas, a través de plans municipais, regulando verteduras para asegurar a súa calidade para a reutilización e adoptando medidas para substituír progresivamente o uso da auga natural por reciclada, segundo está indicado en directivas europeas e a normativa nacional como a Lei de Augas e o Real Decreto 1085/2024, que establecen o marco para a reutilización.
Nese marco normativo, Galicia, e máis concretamente Vigo, aparecen como excepcións chamativas. A maior cidade de Galicia non conta cun plan de reutilización nin con infraestruturas de auga rexenerada. Tampouco a Xunta despregou proxectos de envergadura que permitan cumprir coas esixencias europeas no seu territorio, malia que outras comunidades do norte peninsular, de clima comparable ou mesmo máis húmido, xa están a dar pasos nesta dirección.
Unha rexión sen plans de reutilización
A ausencia de planificación é especialmente visible na área viguesa, onde a dependencia absoluta do encoro de Eiras se combina cunha carencia total de alternativas baseadas en auga rexenerada. Mentres Europa trata de acadar unha xestión circular do recurso, Vigo continúa a empregar auga potable practicamente para todo: baldeo de rúas, rega de xardíns, limpeza urbana e mesmo usos industriais que poderían ser abastecidos con auga reciclada se existisen redes separadas.
A falta de previsión fíxose máis evidente á luz das tensións recentes no abastecemento. A cidade atravesou episodios de prealerta por seca, co encoro en niveis preocupantes e con mensaxes contraditorias entre administracións. O Concello advertía de que as reservas garantían pouco máis de tres meses de subministración sen choivas, mentres a Xunta sostiña que non habería problemas relevantes ata ben entrado o inverno. A narrativa pública oscilou entre a alarma e a negación, sen que ningún dos niveis de goberno puxese enriba da mesa un plan estrutural de reutilización que axudase a reducir a vulnerabilidade.
Ese mesmo escenario agrávase con factores que reflicten décadas de inacción. As válvulas da presa de Eiras, esenciais para a regulación do encoro, non se renovaran desde 1977. Hai pouco, a Xunta anunciou que acometería de maneira unilateral as obras de substitución, en réxime de emerxencia, recoñecendo implicitamente un atraso acumulado no mantemento crítico. Mentres se improvisan solucións técnicas urxentes, a cidade continúa sen unha estratexia para diversificar a súa xestión hídrica mediante sistemas de auga rexenerada.
Galicia, entre anuncios fallidos e unha política hídrica que non despega
A escala autonómica, a situación non resulta máis alentadora. Galicia carece dun plan integral de reutilización e non dispón de proxectos avanzados en ningunha das súas grandes áreas urbanas. A Xunta anunciou en 2019 a posibilidade de empregar augas depuradas da EDAR do Lagares en usos industriais e regas, pero aquela proposta nunca se traduciu en obras, redes de distribución nin compromisos orzamentarios vinculantes.
O esquema repítese noutros núcleos urbanos galegos: Galicia continúa a xestionar a auga baixo unha lóxica lineal, apoiándose na dispoñibilidade histórica do recurso, no canto de anticipar os escenarios de escaseza asociados ao cambio climático. A comunidade non entrou na estratexia europea de reutilización e a súa distancia respecto das comunidades veciñas amplíase ano tras ano.
Referencia asturiana: a planta de auga rexenerada de Villaperi
Mentres Galicia permanece inmóbil, Asturias impulsou un dos proxectos máis relevantes do norte peninsular: a planta de auga rexenerada de Villaperi, no concello de Oviedo. A instalación, cuxa execución se prevé nun prazo estimado de 54 meses, supón un investimento de case 14 millóns de euros, cofinanciados con fondos FEDER. O proxecto incorpora unha rede de distribución de 64 quilómetros, unha das máis extensas do país, deseñada para abastecer con auga reciclada as áreas industriais de Xixón, Avilés e o centro de Asturias.
Este sistema permitirá liberar auga potable para o consumo humano e mellorar a resiliencia do conxunto do territorio. Ademais, o Principado constituíu grupos de traballo especializados para impulsar programas de reutilización en coordinación co sector industrial, consolidando unha política hídrica aliñada coas directivas comunitarias.
Asturias demostra que os proxectos de reutilización non son unha cuestión climática (chove tanto ou máis ca en Galicia) senón de planificación e vontade institucional. A comunidade entendeu que adiantarse é imprescindible nun escenario de variabilidade hídrica crecente.
Bizkaia e a planificación obrigatoria
En Bizkaia, o Consorcio de Augas de Bilbao Bizkaia formalizou a contratación de asistencia técnica para desenvolver o seu Plan de Promoción da Reutilización da Auga. As principais depuradoras do territorio (Galindo, Lamiarán, Arriandi) serán a base dun esquema destinado a producir auga rexenerada para usos urbanos e industriais. O plan delimitará que sectores poden recibir auga non potable, que investimentos son necesarios e como debe organizarse a rede de distribución.
A provincia estuda tamén como dar un segundo uso á auga tratada nas depuradoras para reducir a dependencia de auga potable en actividades non esenciais. Este avance encaixa coas esixencias de economía circular promovidas desde Bruxelas e sitúa a Bizkaia nun marco de cumprimento que Galicia nin sequera comezou a abordar en termos concretos.
San Sebastián
Pola súa banda, San Sebastián representa un modelo mixto. A cidade non emprega actualmente auga reciclada nin desenvolveu proxectos de grande escala, pero si experimentou con solucións alternativas. Durante varios anos puxo en marcha sistemas urbanos de drenaxe sostible (SUDS) e utilizou augas de escorrentía almacenadas en depósitos para o baldeo das rúas. Porén, a aparición de casos de Salmonella vinculados a eses depósitos levou o Concello a suspender a práctica por falta de garantías sanitarias.
O consistorio sostén que a reutilización procedente das depuradoras podería ser viable no futuro, pero considera que os tratamentos actuais non ofrecen a seguridade necesaria para dispersar auga non potable en áreas de tránsito peonil. Malia estas limitacións, San Sebastián explorou vías que Vigo nunca ensaiou, o que reflicte un maior grao de innovación, aínda que con resultados matizados.
A cornixa cantábrica
Ao longo da cornixa cantábrica persiste a idea de que a elevada pluviometría garante unha subministración constante. Esta percepción freou o despregamento de sistemas de reutilización en cidades medianas e grandes de Asturias, Cantabria ou Euskadi. A sensación de abundancia actúa como barreira cultural e administrativa, malia que a lexislación europea deixa claro que a reutilización xa non é unha opción voluntaria, senón unha obriga para os grandes núcleos urbanos.
Esa falsa seguridade compartida vólvese máis problemática en Galicia, onde a dependencia dun único encoro para unha cidade do tamaño de Vigo se combina cunha política autonómica que non incorporou a axenda europea de aforro e recirculación da auga.
A comparación entre o avance de Asturias e Bizkaia e a situación de Vigo deixa unha fenda difícil de disimular. Noutros territorios xa se deseñan redes específicas de auga rexenerada, con quilómetros de tubaxes e planificación a longo prazo, mentres Vigo continúa a empregar auga potable para practicamente todos os usos urbanos. Alí onde se activaron plans técnicos para cumprir coas obrigas comunitarias, Galicia carece aínda de calendario, investimentos e dunha estratexia autonómica coherente. Mesmo cidades como San Sebastián, malia as súas reservas sanitarias, ensaiaron solucións alternativas que en Vigo nin sequera foron formuladas, o que subliña a ausencia dunha folla de ruta real na maior cidade galega.
Vigo enfróntase así a un desfase estrutural que vai máis alá de episodios puntuais de seca ou de disputas competenciais entre administracións. A falta de proxectos de reutilización, a dependencia case exclusiva dun sistema tradicional de encoro e a ausencia de planificación a medio e longo prazo sitúan a cidade nunha posición fráxil fronte a un marco europeo cada vez máis esixente. Nun contexto de cambio climático, presión urbana e obrigas normativas claras, a xestión da auga deixa de ser un problema conxuntural para converterse nun indicador do modelo de cidade e da capacidade institucional para anticiparse a escenarios que xa non son futuros, senón presentes.