Eólica mariña en España: entre avances e desafíos globais
A enerxía eólica mariña en España esta vivindo momentos de grandes avances, entre eles a aprobación no Consello de Ministros dos plans de ordenación do espazo marítimo das demarcacións marítimas españolas (POEM). O seu obxectivo é estruturar os usos e actividades económicas do millón de quilómetros cadrados de mar que posúe España para regular as actividades actuais e futuras no mar. O desenvolvemento da enerxía eólica mariña é un dos que chamou máis a atención debido ao seu potencial para combater o cambio climático, pero tamén polos posibles conflitos con outros usos. Sen embargo, estes avances debátense entre o interese dalgúns promotores por amarrar "contratos ou concesións" e unha realidade internacional que en Europa poñen en evidencia o risco de que explote esta gran burbulla.
Dese millón de quilómetros cadrados, 4.948 son áreas que teñen un alto potencial para a actividade eólica mariña. O Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico (MITECO) indicou no POEM as áreas onde se pode implementar esta tecnoloxía, que aínda é incipiente no caso dos aeroxeradores flotantes. En España, esta tecnoloxía podería ter un maior éxito debido ás características da súa costa. Aproximadamente o 0,46% das augas nacionais afectadas polos novos POEM compóñense de case 5.000 quilómetros cadrados divididos en 18 polígonos.
Os POEM aprobados agora terán vixencia ata o 31 de decembro de 2027 e servirán para poñer a proba o desenvolvemento dunha tecnoloxía, a eólica flotante, que aínda non está suficientemente desenvolvida. España atópase entre os principais países na industria eólica terrestre. Con todo, posto que as augas territoriais españolas son moi profundas e esta tecnoloxía require unha cimentación fixa, que resulta inviable a partir dos 50 metros de profundidade, nunca se chegou a subir ao tren da eólica mariña. Aínda así, a tecnoloxía eólica flotante, que carece destes requisitos, está a gañar terreo e o Goberno ten a intención de ser o líder en Europa nesta área.
Non obstante, non está a ser un negocio tan factible como se esperaba nun primeiro momento. Os problemas nas cadeas de subministración causados pola pandemia de COVID-19 e o aumento exponencial dos custos das materias primas, principalmente o aceiro, tiveron un impacto significativo na actividade eólica mariña nos últimos anos. A guerra en Ucraína empeorou ambos os problemas, así como tamén o aumento do prezo do diñeiro ao mesmo tempo, o que é crucial para un negocio coma este. Debido a iso, os fabricantes de aeroxeradores líderes no mundo, como Vestas e Siemens Gamesa, enfrontaron as mesmas dificultades que ao verse diminuído o seu valor, algúns dos cales foron afectados polo proceso de liquidez e tiveron que realizar importantes transformacións.
Tal e como explica nun artigo o xornal dixital Hispanidad, “a burbulla na eólica offshore parece que explotou” e entre algunhas das empresas máis expostas se inclúen a Orsted e Iberdrola. As localizacións iniciais están a esgotarse (para proxectos en terra e en áreas cunha orografía favorable), e as dificultades son cada vez máis evidentes cando se expoñen grandes proxectos en zonas fronteirizas, como a eólica offshore, onde a complexidade loxística e os custos aumentan.
Avangrid, unha división de Iberdrola nos Estados Unidos, acordou rescindir un acordo de venda de electricidade a través dun parque eólico a construír na costa de Massachusetts e pagar unha indemnización de 50 millóns de dólares. En realidade, esta é só a punta do iceberg, indican en Hispanidad. Ignacio Galán tomou a decisión de deter o seu proxecto de enerxía eólica no mar. Segundo fontes de Iberdrola, o proxecto será "revisado" e será o produto principal nos próximos anos. Con todo, Galán ordenou a revisión do proxecto.
Outro exemplo que expoñen sobre esta situación é o de Anna Borg, CEO de Vattenfall, que, nos resultados de xaneiro-xuño de 2023, afirmou: "A inflación e os maiores custos de capital están a afectar ao sector enerxético no seu conxunto, pero a situación xeopolítica ha afectado aínda máis á industria eólica offshore e á súa vulnerable cadea de subministración. Vemos incrementos de custos dun 40%". Como resultado, Vattenfall suspendeu o seu proxecto Norfolk Boreas no Reino Unido, un dos máis grandes do mundo con 1,4 GW.
Ademais, en Estados Unidos, os promotores de máis de 9 GW en proxectos queren cancelar os contratos ou renegocialos debido aos prezos demasiado baixos para que o investimento sexa rendible. O caso máis complicado foi o da danesa Orsted, o principal desenrrolador de parques eólicos offshore do mundo, quen declarou perdas de ata 2.300 millóns de dólares nos seus proxectos eólicos mariños en Estados Unidos debido a problemas na cadea de subministración, o aumento dos tipos de interese e a ausencia de novos incentivos fiscais. Días despois, esta empresa ameazou con cancelar todos os seus proxectos de eólica offshore nos Estados Unidos se o goberno federal non aumentaba as subvencións públicas.
Expertos como Joaquín Coronado Galdos tamén atoparon outras causas a esta crise industrial. Por unha banda, os proxectos que había que construír entre 2023 e 2024 asinaran os seus Power Purchase Agreement (PPA ou Contratos de compravenda de enerxía) en 2019 e 2020. Durante os últimos 4-5 anos, os custos do aceiro, a inflación, os tipos de interese disparáronse e reveláronse problemas cos fabricantes e a confiabilidade da tecnoloxía. "O peche financeiro dos proxectos non é agora posible, e os operadores ou ben os cancelan, ou reabren os PPAs embarcándose en negociacións moi complexas e longas", afirma Coroado.
Doutra banda, expón a cadea de subministración que, segundo el, está nun estado “incipiente e inmaturo”. Para explicalo, pon como exemplo a falta de dispoñibilidade de buques especializados para levar a cabo a construción. Que ademais foi unha das razóns aducidas por Orsted para xustificar a cancelación dos proxectos Ocean Wind 1 e 2 de New Xersei.
E, a isto súmaselle a competencia en subastas nas que só importa o prezo da electricidade que “aboca aos operadores para asumir grandes riscos”, que despois trasladan aos tecnólogos “impoñendo prezos, prazos, e requirimentos técnicos imposibles de cumprir, o cal puxo en crises a toda a industria”, explica.
Por mor desta serie de causas sucedéronse un “cúmulo de malas noticias” durante o segundo semestre de 2023, segundo conta Coroado. Para empezar, en xullo a empresa sueca Vattenfall cancelou un proxecto de 1,5 GW no Mar de Norte e asumiu unha perda de 537 millóns de dólares: os custos disparáronse sobre os previstos máis dun 40%. Despois, en setembro, non houbo ofertas na poxa de eólica mariña celebrada en Reino Unido, o cal pon en perigo o seu obxectivo de dispoñer de 50 GW de capacidade instalada en 2030.
A continuación, en outubro, a empresa danesa Ørsted, líder mundial en instalacións eólicas mariñas, cancelou dous proxectos en New Xersei, EE.UU., cunha capacidade total de 2,2 GW. E, ademais, en novembro, varios desenrroladores xaponeses anunciaron a súa intención de non seguir cos seus proxectos en Taiwan, poñendo en risco o obxectivo da illa de alcanzar a capacidade de 5,7 GW en 2025. Estes son algúns dos “fracasos e problemas” que este experto percibiu, pero advirte que hai moitos máis.
Segundo a súa perspectiva, a solución a esta crise pasa por simplificar e acelerar a tramitación dos proxectos; introducir factores cualitativos nas poxas e procesos de precalificación; limitar o risco tecnolóxico, permitindo que a industria se tome o tempo necesario para consolidar os avances nos aeroxeradores; e controlar o dumping (prodúcese cando empresas estranxeiras introducen produtos a prezos artificialmente baixos no mercado europeo) de forma contundente.
Polo momento, o Wind Power Package foi asinado por 26 países da Unión Europea, excepto Hungría, o decembro pasado, co propósito de revitalizar unha industria na que Europa foi líder histórico, algo que expertos como Coroado esperan que “de resultados”.