Día da Biodiversidade: pouco que celebrar nunha Galicia que perde as súas especies
O día da biodiversidade é un bo momento para acentuar as dificultades que a fauna galega está a vivir, a biodiversidade galega atópase nun momento complicado e con moitas especies en perigo de extinción.Nas últimas décadas o número de especiesforon desaparecendo,e na actualidade atopámonos cunha vintena que están en situación de perigo de extinción. A metade son aves, gravemente afectadas pola aniquilación dos seus hábitats, frecuentemente causada pola intensificación da agricultura. Ademais, tamén hai moluscos, réptiles, artrópodos e mamíferos que están nesta situación. Estamos nun momento no que hai unha liña moi fina entre o perigo e a extinción.
Ao longo da historia, o ecosistema galego experimentou a desaparición de especies. Con todo, do mesmo xeito que no resto do mundo, desde hai aproximadamente un século, parece aumentar a extinción de todo tipo de animais. Os humanos modificaron os ecosistemas tendo como consecuencia o cambio climático e a diminución da cantidade de especies salvaxes que antes habitaban en terras galegas. Entre estes elementos tamén se inclúe o feito de que, desde que o ser humano dedícase á gandería extensiva, considerou á fauna silvestre como un adversario ante as súas producións. Da mesma maneira a pesca tamén suprimiu gran cantidade da fauna mariña, incluíndo mamíferos, aves e peces. Algúns destes animais eran moi frecuentes hai décadas, pero agora prevese que só queden algunhas especies que impidan a súa total extinción.
Actualmente os animais máis ameazados son as aves, concretamente o Avetoro (Botaurus stellaris) que reside frecuentemente en lagoas e áreas húmidas con grandes cantidades de carrizos para refuxiarse. Atópase en risco debido á destrución do seu hábitat, a caza descontrolada e a polución das augas.
Outras das aves que están en perigo son o Mazarico real (Milvus milvus), a Cerceta (Anas crecca), o Furabuchos balear (Puffinus mauretanicus), a Avefría (Vanellus vanellus), a Escribenta das canaveiras (Emberiza schoeniclus subsp. lusitanica), a Becacina común (Gallinago gallinago), o Mazarico real (Poboación nidificante) (Numenius arquata), o Sisón (Tetrax tetrax) e o Arao (Poboación nidificante) (Uria aalge). Esta última é outra das que máis preocupan xa que, tal e como sostén Patrimonio Natural, é unha das aves mariñas máis frecuentes do planeta, sen embargo, na península só nidifica en Galicia. Todas elas están en risco por mor da intensificación agrícola e o uso excesivo de insecticidas, que son as principais ameazas para unha especie que normalmente habita en chans con escaseza de árbores, así como tamén por culpa da pesca e a contaminación mariña.
En canto a mamíferos, a especie que máis preocupa é o Oso pardo (Ursus arctos). Atópase unicamente nas montañas orientais e os seus principais riscos son a morte directa, xa sexa pola caza furtiva ou o veleno, e a modificación da súa contorna, impactado principalmente polos incendios que devastan a rexión e pola construción de novas infraestruturas. Os furóns e as donicelas son outros mamíferos dos que periga a súa existencia, moi vinculados ao bosque galego e a sistemas vexetais que están en declive, así como tamén os morcegos. En Galicia atópanse aproximadamente vinte e cinco especies de morcego, das cales só catro ou cinco atópanse fóra de perigo.
Da familia dos moluscos, catro especies galegas están en perigo de extinción, unha destas é a Ameixa perlífera de río (Margaritifera margaritifera), a cal vive nas zonas superiores e medias dos ríos de augas limpas nas provincias de Pontevedra, A Coruña e Lugo. En casos como este, a única solución para evitar a súa extinción sería mellorar a contorna dos ríos. Outros que tamén están afectados son a Eastonia rugosa, o Bolma rugosa e o Caracol de Quimper (Elona quimperiana).
Respecto aos réptiles, existen tres especies en perigo. Dous son tartarugas, a Tartaruga de coiro (Dermochelys coriacea) e o Sapoconcho común (Emys orbicularis), e o terceiro un lagarto, o Esgonzo ibérico (Chalcides bedriagai). A tartaruga común e o Esgonzo ibérico atópanse en perigo de extinción polo seu estado de conservación e a mala situación dos ríos onde habitan. Pola contra, a tartaruga de coiro, presente nas costas galegas, sofre debido ás capturas accidentais da pesca e a contaminación mariña xa que esta adoita confundir as medusas con plásticos, provocando así a súa morte.
En relación aos peixes, os que máis preocupan son seis, e a maior parte deles sofren pola contaminación dos ríos. O caso máis destacado é o do Salmón (Salmo salar)que debido á pesca furtiva, á contaminación de grandes ríos e presas e ao aumento de especies invasoras, está desaparecendo a grandes pasos. O mesmo sucede coa Anguila (Anguillidae)e a Angula (Anguilla anguilla) que están sendo pescadas de forma masiva para a súa exportación e consumo en restauración.AOrganización das Nacións Unidas para a Agricultura e a Alimentación (FAO)tivo que expor a prohibición das súas capturas pola extinción destas especies nos próximos anos. Do mesmo xeito, a Lamprea (Hyperoartia) está a piques de extinguirse principalmente pola contaminación dos ríos e pola sobrepesca, pero no está sendo ata hai pouco tempo que están comezando a darse contadesta situación.
Nas augas exteriores, oSábalo (Alosa alosa) ten condicións similares, pese a ser un peixe de auga salgada, busca de alimento nas desembocaduras dos ríos, polo que está desaparecendo polas mesmas situacións que os demais. Unha situación parecida lle ocorre ao Peixe alabardeiro (Gasterosteus aculeatus), que habita entre o mar e os ríos. Todas estas especies dunha forma ou outra teñen un nexo en común para a súa desaparición, a contaminación dos ríos.
Finalmente, hai catro especies de artrópodos en perigo de extinción como son as libélulas Macromia splendens (Macromia splendens) e Gomphus graslini (Gomphus graslini), a Bolboreta arlequín (Zerynthia rumina), e o Cangrexo de río(Austropotamobius pallipes). Todas elas viron alterado o seu hábitat debido á contaminación xa sexa da contorna ou das augas.
Invadidos en 40 anos
O 70% da rexión Ibero-Atlántica, que comprende Galicia, Asturias, Cantabria, o norte de Castela e León, o País Vasco e o norte de Portugal, estará ocupada por especies invasoras nun prazo de 40 anos, segundo un estudo realizado por investigadores da Universidade de Oviedo, liderado polo profesor Adrián Lázaro Lobo. Estes desenvolveron un modelo preditivo innovador para anticipar a expansión de especies de plantas invasoras na rexión Ibero-Atlántica durante o próximas catro décadas. Este estudo, publicado na revista científica Global Ecology and Biogeography, combina modelos de distribución de especies e simulacións de dispersión para estimar que só un 30 % permanecería libre delas.
Os resultados mostran que as zonas máis vulnerables á invasión son aquelas con climas cálidos e húmidos, especialmente as próximas á costa e os fondos de vales de baixa altitude.Estas condicións, combinadas cunha intensa actividade humana, convértenas en focos probables de futuras invasións. Os vales fluviais, por exemplo, funcionan como corredores de propagación natural, favorecendo a expansión de especies con altas demandas hídricas, como Tradescantia fluminensis ou Phyllostachys aurea.
As proxeccións tamén indican traxectorias de dispersión distintas entre especies segundo a súa capacidade de propagación. Plantas como Cortaderia selloana e Delairea odorata, con maior capacidade de dispersión, tenden a colonizar áreas máis amplas que aquelas con unha mobilidade máis limitada. Esta información é clave para priorizar as estratexias de control e erradicación.
Pero, o estudo non só identificou áreas de risco, senón que tamén propón un marco conceptual aplicable a outras rexións do mundo, o que abre a porta a unha planificación máis eficaz e global fronte ao problema das invasións biolóxicas. Segundo Lázaro Lobo, os mapas de idoneidade de hábitat xerados grazas a este modelo representan unha ferramenta fundamental para facilitar a detección temperá de invasións e permitir unha resposta rápida. Deste xeito, preténdese optimizar a xestión dos recursos destinados ao control destas especies e minimizar os seus impactos ecolóxicos, económicos e sociais.
En palabras do investigador, “a integración de información a escala global e local, xunto con simulacións de dispersión, permitirá fortalecer as políticas rexionais e optimizar a toma de decisións na prevención e xestión de invasións de plantas”. Esta aproximación permitirá non só actuar antes de que se produza unha invasión, senón tamén reducir o esforzo necesario para mitigar os seus efectos a longo prazo.