A proposta da Xunta para previr incendios: queimar a Rede Natura
A Xunta de Galicia volve situarse no centro da polémica ambiental. A conselleira de Medio Ambiente, Territorio e Vivenda, Ángeles Vázquez, anunciou un paquete de medidas para a prevención de incendios que inclúe a autorización de queimas técnicas e a ampliación das rozas en espazos pertencentes á Rede Natura 2000. O novo plan de prevención de incendios podería permitir lumes técnicos e rozas en zonas protexidas, coincidindo coa época de reprodución de especies ameazadas.
A proposta, presentada como unha “medida estrela” do Goberno galego, permitiría efectuar lumes controlados entre os meses de marzo e maio (en plena época de cría de numerosas especies), e incrementaría as superficies afectadas: do 20% ao 30% para as rozas e do 5% ao 10% no caso das queimas.
A conselleira defendeu o plan asegurando que se trata de “unha medida racional e preventiva” para reducir a carga de combustible forestal e evitar grandes incendios no verán. Porén, a iniciativa foi cualificada por diversos colectivos ecoloxistas como unha “aberración” que podería supoñer a destrución directa de hábitats prioritarios e incluso vulnerar a lexislación europea.
ADEGA foi a primeira en reaccionar nun comunicado difundido poucas horas despois do anuncio, a entidade expresou a súa “profunda preocupación” pola medida e advertiu de que a Xunta está a transmitir unha mensaxe “radicalmente equivocada” á cidadanía: a de que os espazos protexidos son un obstáculo na loita contra os incendios.
“É exactamente o contrario”, explican. “Os ecosistemas sans e ben xestionados (bosques maduros, matogueiras húmidas, zonas con diversidade estrutural) son freos naturais do lume. Actúan como amortecedores, estabilizan o solo e manteñen a humidade. Se os destruímos, o lume corre máis e chega máis lonxe”.
A entidade lembra que Galicia conta con arredor de 400.000 hectáreas incluídas na Rede Natura 2000, pero moitas delas sofren un abandono administrativo crónico: non dispoñen de plans de xestión actualizados nin contan con medidas específicas de conservación. A administración, sinalan, “pretende compensar a súa inacción cunha política de lume e desbrozadora”.
Outro dos puntos que máis preocupación xerou é o período elixido para aplicar as novas queimas técnicas. Marzo, abril e maio son meses clave na reprodución de moitas especies de aves, réptiles e mamíferos, algunhas delas incluídas no Catálogo Galego de Especies Ameazadas.
As queimas neste período poderían destruír niños, crías e refuxios de fauna, o que, segundo ADEGA, podería incorrer nun delito contra o medio ambiente tipificado no artigo 325 do Código Penal. “A conselleira non pode alegar descoñecemento. Hai informes científicos abondos que desaconsellan calquera tipo de queima preventiva nesa época”, apuntan.
Desde o ámbito académico, o biólogo e investigador do CSIC Manuel Lago sinala que “os espazos protexidos son sistemas ecolóxicos complexos que responden de maneira imprevisible ao lume”. Segundo explica, “as queimas técnicas poden ter sentido en determinadas zonas degradadas ou con especies pirófitas, pero non en áreas de alto valor ecolóxico, onde o solo e a biodiversidade tardan décadas en recuperarse”.
Precedentes: cando o lume “preventivo” acabou en desastre
O histórico recente non xoga a favor da proposta da Xunta. En 2021, dúas queimas preventivas no Courel e na Fonsagrada, dentro da Rede Natura e da Reserva da Biosfera Oscos-Eo-Terras de Burón, escaparon do control das brigadas e convertéronse en incendios que arrasaron centos de hectáreas.
En 2023, o rozado masivo de matogueiras na Zona de Especial Conservación (ZEC) Carnota-Monte Pindo eliminou exemplares de *Quercus lusitanica*, coñecido como carballo anano, unha especie vulnerábel que só se conserva en contadas zonas da fachada atlántica.
“Cada vez que se confunde prevención con destrución, o resultado é o mesmo: perda de biodiversidade e erosión do solo”, apunta a ecoloxista e profesora da USC Uxía Sánchez. “O lume non é unha ferramenta neutra, é un proceso ecolóxico que, mal xestionado, xera danos que tardan décadas en revertirse”.
O anuncio de Ángeles Vázquez abriu tamén un debate xurídico. ADEGA advertiu de que calquera modificación nas condicións de uso dos espazos protexidos debe someterse a un proceso de avaliación ambiental e consulta pública, tal e como establecen o artigo 54 da Lei 5/2019 da biodiversidade de Galicia, o artigo 6 da Lei 21/2013 de avaliación ambiental e a Lei 27/2006 sobre participación cidadá en materia ambiental.
Con todo, non sería a primeira vez que o Goberno galego elude estes procedementos. En 2013, a Xunta introduciu unha modificación encuberta no Plan Director da Rede Natura a través da coñecida “lei de acompañamento” dos orzamentos de 2012. Aquela mudanza permitiu, por primeira vez, realizar rozas e queimas en zonas protexidas baixo a normativa xeral de incendios, sen avaliación específica.
“Aquel precedente foi gravísimo”, lembra o avogado ambientalista Xosé Luis Graña. “Abriu a porta a que a Rede Natura deixase de ser un espazo intocable e pasase a considerarse un territorio suxeito ás mesmas prácticas que o monte produtivo. Agora pretenden ampliar esa fenda”.
A polémica chega ademais nun contexto de crise estrutural no monte galego. O avance do eucalipto, o abandono rural e a perda de superficie agraria útil seguen a alimentar un modelo forestal centrado na produtividade e non na prevención. Galicia continúa rexistrando a maior porcentaxe de incendios do Estado: máis do 40% dos lumes declarados en España prodúcense en territorio galego.
Nos últimos anos, o debate sobre a xestión do monte intensificouse. Mentres a Xunta aposta por medidas técnicas baseadas na limpeza e no lume controlado, boa parte da comunidade científica propón unha estratexia distinta: restaurar os bosques autóctonos, promover o mosaico agrario e recuperar a poboación rural.
“Non se pode previr o lume sen xente no territorio”, advirte o enxeñeiro forestal Xurxo Vilariño. “O abandono é o principal combustible, e as políticas da Xunta levan anos empurrando ao despoboamento. A súa resposta é queimar o que queda verde”.
Bruxelas xa advertiu a España: Galicia non cumpre coa Rede Natura
A preocupación non é só galega. A Comisión Europea mantén abertos dous procedementos de infracción contra o Estado español por deficiencias na aplicación da Rede Natura 2000 en Galicia. Bruxelas xa advertiu en varias ocasións de que o Plan Director galego non cumpre cos estándares da UE, nin fixa obxectivos claros nin medidas de conservación específicas.
As medidas anunciadas por Vázquez poderían, segundo ADEGA, “agravar aínda máis a posición de Galicia ante Europa” e derivar en sancións económicas. “A UE pídelle aos Estados membros ampliar e reforzar os espazos protexidos; a Xunta pretende xestionalos a base de lume e rozas”, denuncian.
Polo momento, a proposta aínda non foi publicada oficialmente, mais xa espertou unha onda de rexeitamento entre colectivos ambientalistas, grupos universitarios e mesmo asociacións veciñais situadas preto de zonas protexidas. Varios concellos rurais estudan emitir mocións en contra e pedir que a Consellería abra un proceso de consulta pública antes de aplicar calquera cambio normativo.